یاتاقان زدن ماشین : نشانه های یاتاقان و دلایل آن

یاتاقان در خودرو

پیستون، داخل سیلندر حرکت خطی انجام می دهد. جهت به گردش در آوردن چرخ های خودرو، باید حرکت پیستون را به دورانی تبدیل نمود. شاتون و میل لنگ این عمل مهم را میسر می سازند. تصویر زیر اتصال شاتون به میل لنگ را نشان می دهد.

قسمتی از شاتون که روی میل لنگ سوار شده دو تکه است و آن ها را کپه یاتاقان متحرک می نامند. در داخل کپه ها، پوسته هایی به صورت دو نیم استوانه قرار گرفته است که به آن یاتاقان (Bearings)  گفته می شود. این یاتاقانها روی لایه ای از روغن حرکت می کنند اگر به هر دلیلی این لایه روغن از بین برود تماس فلز با فلز صورت می گیرد که نتیجه اش اصطکاک و تولید حرارت شدید است.

یاتاقان چیست؟

موتور خودرو از قطعات زیر و درشت زیادی ساخته شده است که عملکرد صحیح آن به عدم اصطکاک این قطعات بستگی دارد. تماس قطعات فلزی موتور با سرعت بالا به یکدیگر موجب افزایش دمای موتور، ساییدگی و بروز مشکلات اساسی برای خودرو می شود.

در این میان یاتاقان (Bearing) قطعه ای است که به عنوان مهمترین بخش چرخشی موتور شناخته می شود. یاتاقانها بالشتک هایی هستند که با قرار گرفتن در زیر میل لنگ مانع از اصطکاک فلزات موتور می شوند. پس واضح است که یاتاقان زدن به معنای خرابی این قطعه و ایجاد برخورد بین قطعات فلزی موتور است.

میل لنگ خودرو توسط یاتاقان به شاتون و پایه نگهدارنده بدنه موتور متصل می شود. لایه روغنی که در زیر یاتاقان قرار دارد مانع از برخورد و اصطکاک فلزات به یکدیگر می شود.

حال اگر این لایه روغن از بین رود در نتیجه تماس فلزات، گرمای زیادی تولید خواهد شد. این رخداد که به عنوان یاتاقان زدن خودرو شناخته می شود می تواند موجب کج شدن میل لنگ خودرو شود. بنابراین پس از یاتاقان زدن باید موتور خودرو را به سرعت خاموش کرد.

انواع یاتاقان ها

یاتاقان ها بر اساس عملکرد خود به دسته های مختلفی تقسیم می شوند که به شرح زیر هستند:

• یاتاقان ساده: این مدل عمر زیادی ندارند و به علت اصطکاک بالا دچار لقی می شوند. از این یاتاقان ها برای خودروهایی با سرعت پایین استفاده می شود.
• یاتاقان غلتشی: در ساختار این نوع یاتاقان از ساچمه هایی به منظور کاهش سایش و اصطکاک و چرخش آسان تر استفاده می شود. اگر چه طول عمر این نوع یاتاقان بیشتر است اما به دما و ارتعاش حساسیت زیادی دارد. بلبرینگ و رولبرینگ دو نمونه از یاتاقان های غلتشی محسوب می شوند.
• یاتاقان لغزشی: به منظور کاهش اصطکاک در این مدل از سیال یا گاز برای تحمل بار استفاده می شود. واضح است که چون سایش در این نوع یاتاقان کمتر از نمونه های پیشین است طول عمر بالایی خواهد داشت.
• یاتاقان مغناطیسی: در این مدل به جای ساچمه یا سیال از میدان میدان مغناطیسی برای جلوگیری از برخورد دو قسمت فلزی به یکدیگر استفاده می شود. این نوع یاتاقان از طول عمر بالایی نسبت به سایر مدل ها برخوردار است.

یاتاقان زدن ماشین

وجود یاتاقانها باعث می شود که اصطکاک بین فلزات حذف شود. هر گونه اختلالی در این مکانیزم باعث از بین رفتن لایه روغن و تماس فلز با فلز خواهد شد که در اصطلاح به آن یاتاقان زدن می گویند.

سایش و گرمای زیاد سبب ذوب شدن و از بین رفتن سطح داخلی یاتاقانها که آبکاری شده اند ( بابیت Babbitt ) می شود در نتیجه فلز با فلز تماس پیدا کرده و صدای تلق تلق به گوش می رسد که راننده با تجربه باید موتور را سریعا خاموش کند.

اگر میزان ذوب شدن بابیت زیاد باشد پس از سرد شدن به میل لنگ چسبیده و مانع حرکت میل لنگ و روشن شدن موتور می شود ولی اگر میزان ذوب شدن کم باشد موتور روشن می شود ولی صدای لق لق می دهد.

توجه: وقتی موتور یاتاقان می زند بلافاصله باید موتور خاموش شود در غیر این صورت سبب کج شدن میل لنگ خواهد شد.

استفاده از روغن موتور نامرغوب و غیر اصلی (Fake) و تعویض دیر هنگام آن سبب بروز حالت لجنی در روغن می شود. در این حالت با پدیدار شدن رسوبات و جرم قطعات خودرو دچار جرم‌ گرفتگی می‌شوند زمانی که این جرم‌گرفتگی به مجاری روغن نفوذ کند سبب اختلال در فرآیند روغن‌کاری می‌شود. جرم‌گرفتگی مسیرهای انتقال روغن و جرم‌گرفتگی خود پمپ روغن سبب عدم روغن‌کاری صحیح یاتاقان‌ها می شود و یاتاقان‌ها در شرایط بسیار بدی قرار می گیرد.

وجود براده آهن در کف کارتل روغن سبب تجمع پلیسه و رسوبات در توری فیلتر روغن می شود. سیستم CVVT و زنجیر تایم و سفت کن‌های هیدرولیکی آن نیز جرم شدیدی می گیرد. با باز کردن پایین موتور متوجه می شوید که بابیت یاتاقان‌های متحرک سیلندرها نیز از بین رفته است.

دلایل یاتاقان زدن موتور

روغن موتور نامناسب: استفاده از روغن موتور بی کیفیت و غیر استاندارد و تعویض دیر هنگام آن یکی از عوامل مهم خرابی یاتاقان ها محسوب می شود. در واقع حتی یک روغن موتور مناسب هم عمر مشخصی دارد و هر چه تعویض آن به تاخیر بیافتد قطعات داخلی موتور دچار جرم گرفتگی می شوند. این جرم ها هنگامی که وارد مجاری روغن شوند به مانعی برای فرایند روغن کاری تبدیل خواهند شد و در نتیجه یاتاقان ها در شرایط اصطکاک قرار می گیرند.

افزایش شدید دمای موتور: افزایش دمای پیشرانه که ممکن است ناشی از خرابی سیستم خنک کاری آن باشد نیز می تواند سبب یاتاقان زدن موتور ماشین شود.

خرابی پمپ روغن: فرایند روغن کاری به عملکرد مداوم و صحیح پمپ روغن بستگی دارد. تعویض دیر هنگام روغن موتور یا استفاده از نمونه های بی کیفیت آن موجب رسوب براده های آهن حاصل از اصطکاک در کف کارتل روغن می شود. این رسوبات هنگامی که وارد پمپ روغن یا فیلتر آن شود، فرایند روغن کاری را با اختلال مواجه می کنند.

سایر دلایل عبارتند از:

• بدون آب ماندن موتور ( بخاطر نشت آب از رادیاتور و شلینگ ها و یا نشتی های دیگر )
• کثیف بودن فیلتر روغن و یا کهنه بودن بیش از اندازه روغن موتور
• راندن موتور با سرعت های خیلی زیاد بطوریکه دور موتور به محدوده قرمز نزدیک شود.

علائم و نشانه های یاتاقان زدن خودرو

یاتاقان زدن موتور با صدای واضح برخورد دو فلز به یکدیگر قابل تشخیص است. این صدای یاتاقان ها در دورهای آرام ممکن است به گوش نرسد اما در دورهای بالاتر از 1200 به وضوح قابل شنیدن است.

یاتاقان زدن اغلب موجب آسیب دیدن میل لنگ می شود که یا با تراشکاری بر اساس مقدار خرابی  قابل تعمیر است و یا به دلیل تراشکاری های قبلی یا صدمه جدی (کج شدن) باید تعویض شود.

زمان تعویض یاتاقان ها

یاتاقان ها جزو قطعات مصرفی خودرو محسوب نمی شوند و معمولا عمری طولانی دارند. با این حال با مشاهده هر گونه خراش یا ساییدگی در آنها لازم است که تعویض شوند.

توصیه می شود که هر 100 کیلومتر موتور خودرو برای تعمیر اساسی باز شود و در این هنگام یاتاقان ها نیز تعویض شوند.

همچنین طول عمر یاتاقانها بر اساس نوع آنها نیز متفاوت است. برای مثال یاتاقانهای غلتشی حساسیت زیادی به دما و بار اعمال شده بر روی خود دارند و با هر گونه خراش باید تعویض شوند. در مقابل یاتاقانهای لغزشی و مغناطیسی با طول عمر بالا (نامحدود) به کار خود ادامه می دهند و تنها کافی است به صورت دوره ای تمیز شده و مجددا نصب شوند.